Tüm tarihi gelişmelerin hiç hesapta olmayan sonuçları vardır. Bazen şaşırtıcı bazen üzücü bazen de sevindirici. Büyük dönüşümlerin önce zihinlerde yeşerdiği bir vakıadır. Kişisel tanıklığımın geçmiş yüzyılda kalan bölümlerinde sosyalizmin kesin bir mağlubiyete uğradığı neredeyse kesindi. Ekonomik ve sosyal olarak köşeye sıkışan sosyalist yönetimler çareyi toplumlarını baskı altında tutmakta bulmuşlardı. Kocaman bir kapitalist heyula etrafta dolanıyordu ve bunun en iyi yolu uydum akıllı vatandaşlarını hata yapmaktan korumaktı. Bunun için polis devletleri inşa ettiler. Nüfusunun önemli kısmını oluşturan muhbirler vatanseverlik maskesiyle her yerde cirit atıyordu.
Sovyetler Birliği, Doğu Almanya, Arnavutluk ve nihayetinde Çin’deki parti devletleri baskıyı sıkılaştırdıkça parlak beyinleri birer birer kaybetmeye başladı. Devlet mekanizmalarının içini boşaltan bu beyin göçü aynı zamanda batının yani büyük şeytan kapitalizmin işine geliyordu. Biri Sovyetler’de diğeri Enver Hoca’nın Arnavutluk’unda diğeri ise Mao’nun Çin’inde üç isim bugün internet dünyasının önemli kavşaklarını oluşturuyor. Annesi ve babası ile ABD’ye göçen Sovyet Yahudisi Sergey Brin, Google’ın kurucuları arasında yer aldı. Google, köklü bir şekilde internete bakışımızı değiştirdi. Hayatın her alanında tıpkı sosyalist ülkenin parti devleti gibi bir gözetim toplumu kurmaya muvaffak oldu. Sovyetler Birliği tarihin tozlu sayfalarında yerini alsa da verdiği dersler dünyayı şekillendirmeye devam etti. Sosyalist ütopya yerine tekno-kapitalizme hizmet etti ve tıpkı Putin’in oligarkları gibi ABD’de tekno-oligarklar döneminin açılmasına hatırı sayılır katkı sağladı. Öncelikle iyi beyinleri etrafına topladı ve onlarla muazzam bir ekosistem inşa etti. Ancak makine o kadar büyüdü ki sosyalizmin karşılaştığı zorluklar onu da buldu. Artık küçük rakiplere karşı mücadele etmek için fazlasıyla hantaldı.
Yeni versiyon yine bir sosyalist ekolden geldi. Bu sefer Enver Hoca’nın baskıcı ülkesinden gelen Mira Murati oyunu değiştirmeye kararlıydı. Yeni bir Google olmak imkansızdı. ChatGPT ile yapay zekayı başka bir boyuta taşıdı. Google’ın getirdiği yenilik dalgasının bir benzerini çok daha kısa bir sürede daha geniş kitlelerle buluşturdu. Yapay zeka için gerekli çipleri geliştiren Nvidia şirketi giderek dünyanın en büyük şirketleri arasında yerini aldı. Mira Murati yakın zamana kadar ChatGPT’yi geliştiren OpenAI’ın baş teknoloji sorumlusuydu. Giderek daha fazla süper yetenekli çipe ihtiyaç duyulması devasa büyüklükte yatırımları da beraberinde getiriyordu. Sayıları yüzbinleri bulan gelişmiş çiplerle ifade edilen yapay zeka ekosisteminin değişen doğasına adapte olamayan Mira Murati çareyi OpenAI gemisinden inmekte buldu. Ama çok az kişinin dikkatini çeken sosyalist miras burada da kendini gösteriyordu.
Sosyalizmin sürprizleri bitmek bilmiyordu ve sıra Mao’ya gelmişti. Çin bugün Komünist Parti tarafından yönetilen devasa bir ekonomi. Sovyetler Birliği ve Arnavutluk’tan farklı olarak hala sosyalist bir ülke olarak varlığını devam ettiriyor. Yine onlardan farklı olarak kapitalizmle yaşamayı, başa çıkmayı ve bazen de onu alt etmeyi öğrenmiş bir ülke. Ucuz ürünlerle kapitalist dünyanın üretim üssü olarak başladığı yolculuğu bugünlerde bir teknoloji devi olarak devam ediyor. Baskıcı yönetimi, Uygur Türklerine uyguladığı sistematik ayrımcılık ve zulüm gibi sıkıntılı konular hem Batı dünyası hem de İslam dünyası tarafından görmezden geliniyor. Herkesle iş yapan ve Afrika gibi dünyanın geleceğinin şekillendiği bir kıtada stratejik atılımlarıyla devasa bir ejderha.
Deepseek isimli yapay zeka şirketi Amerikalı muadillerinin yüzbinlerle ifade edilen çiplerle gerçekleştirdiği yapay zeka atılımını sadece ikibin çiple gerçekleştirdiğini duyurdu. ABD teknoloji şirketlerinin İki trilyon doların üzerinde borsa kaybına uğramasına neden olan bu gelişme aynı zamanda ABD ve Çin arasındaki ekonomik savaşta Çin lehine önemli bir aşama anlamına geliyor.
Sosyalist ütopyanın hayatın olağan akışıyla başa çıkamadığı ve tarihe gömüldüğü bir gerçek. Hatta bu sistemin Arap dünyasındaki uzantısı olan Suriye Baas rejimi de değişen güç dengelerinin artçı etkisiyle yerle yeksan oldu. Ancak yapay zekanın giderek dünyayı baştan çıkardığı günlerde geçen yüzyılın sosyalist tarlalarına ait zihinlerin rol oynamaya devam etmesi şaşırtıcı olmaz. Yugoslavya ve Çekoslovakya gibi ülkeler artık tarihte kalmış olabilir ama dünyanın ihtiyaç duyduğu gelişimde çalışmayan sosyalist makinenin harikulade parçaları hayati rol oynayabilir. Kapitalizmin can düşmanı Küba’nın bile sağlıktaki altyapısı zor zamanlarda dünyanın aklına geliyor. Tıp ve yapay zekada bir Kübalı kendisini gösterirse sanırım kimseye tuhaf gelmez.
Tarih kendini güçlü sananlara ders vermeye devam edecek gibi görünüyor. Yıkılmaz denilen sosyalist devletler yıkıldı ve geçilmez denilen kapitalist modeller hem de eski sosyalist zihinle geçilebiliyor.
Yorum ekle