Metnin Orjinali: The Turkish Drone That Changed the Nature of Warfare
Ukrayna Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanı Valeri Zalujni’nin Şubat ayında yayınladığı bir videoda Herson şehrine yaklaşan Rus askeri konvoyu havadan görüntüleniyordu. Rusya videodan bir kaç gün önce Ukrayna’yı işgal girişimine başlamıştı ve Dinyeper Nehri’nin ağzındaki Herson stratejik bir bölgeydi. Ekranın ortasında, konvoyun ortasında bir araca kilitlenen bir hedefleme sistemi eşliğinde; saniyeler sonra araç patladı ve yanan bir yakıt kulesi gökyüzüne yükseldi.
“Hayat veren Bayraktarımızın işine bakın!”
Zalujni’nin tercüme edilmiş yazısı okundu. “Cehenneme hoşgeldin!”
Bayraktar TB2, açılı kanatlı ve arka pervaneli, düz, gri insansız hava aracı. Lazer güdümlü bombalar taşır ve düz yataklı bir kamyonda taşınabilecek kadar küçük. Tasarımcısı, bir Türk, otomobil parçası girişimcisinin oğlu olan Selçuk Bayraktar, dünyanın önde gelen silah üreticilerinden biri. Ukrayna savunmasında Bayraktar, Kiev hayvanat bahçesindeki bir bebek lemurun adaşı olan bir efsane haline geldi ve insansız hava aracının “Rus haydutlarından hayaletler yarattığını” iddia eden akılda kalıcı bir türküye konu oldu.
TB2’nin resmi olarak bilinen ilk saldırısı Nisan 2016’da gerçekleşti. O zamandan beri, en az on üç ülkeye satıldı, hassas hava saldırı taktiği ile birkaç savaşın gidişatını tersine çevirdi. 2020’de Karabağ’da, Azerbaycan lideri İlham Aliyev, TB2 İHA’larını Ermenistan birliklerini hedef almak için kullandı, ardından saldırıların görüntülerini başkent Bakü’deki dijital reklam panolarında gösterdi.
Operasyonel devrim
TB2, Kuzey Afrika’dan Kafkasya’ya kadar olan çatışmalarda sekiz yüzden fazla saldırı gerçekleştirdi. Taşıdığı bombalar havada yörüngelerini ayarlayabilir ve o kadar hassastır ki bir piyade siperini rahatça vurur. Askeri analistler daha önce, yavaş, alçaktan uçan insansız hava araçlarının geleneksel savaşta pek kullanılmayacağını varsaymışlardı, ancak TB2, onu yok etmek için tasarlanmış uçaksavar sistemlerini devre dışı bırakıyor. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın eski Türkiye uzmanı Rich Outzen, “Bu, şu anda savaşların nasıl yürütüldüğü konusunda oldukça önemli bir operasyonel devrimi mümkün kıldı. Bu muhtemelen her otuz ya da kırk yılda bir olur.” dedi.
Bayraktar ile Mart ayında görüntülü konuştum. İstanbul’da, iki binden fazla kişiyi istihdam eden şirketi Baykar Technologies’in genel merkezindeydi. Ona İHA’ların Ukrayna’da kullanımını sorduğumda bana, “Yapmaları gerekeni yapıyorlar, dünyanın en gelişmiş hava savunma sistemlerini ve zırhlı araçlarını ortadan kaldırıyorlar” dedi. Kırk iki yaşında olan Bayraktar’ın, yumuşak gözlere ve biraz merkezden çıkmış bir burnu var. Odası şeffaf plastik stantlara monte edilmiş yeni İHA’ların ölçekli modelleri ile çevriliydi. “Bugün uçmak için yapılmış herhangi bir İHA’yı çok seviyorum,” dedi. Twitter’da iki milyondan fazla takipçisi bulunan Bayraktar, hesabını gençlik-eğitim girişimlerini tanıtmak, Türk şehitlerini anmak ve yeni uçak tasarımlarının fotoğraflarını paylaşmak için kullanıyor. Cenova Üniversitesi’nde uluslararası ilişkiler araştırmacısı olan Federico Donelli, “Buradaki bazı insanlar onu Elon Musk gibi görüyor” dedi.
Bayraktar, Mayıs 2016’da Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın en küçük kızı Sümeyye Erdoğan ile evlendi. Analist Svante Cornell’in yazdığına göre Erdoğan, “İslam dünyasının doğal lideri olarak hizmet eden güçlü, sanayileşmiş bir Türkiye inşa etmek” isteyen “siyasi İslamcı bir hareketin lideridir.” Türkiye’nin silah sanayi son yirmi yılda on kat büyüdü ve ülkenin askeri teçhizatının çoğu artık yerli olarak üretiliyor. Eski Türk diplomat Alper Coşkun, “Bayraktarlar ve özellikle TB2’ler Türk savunma sanayisinin amiral gemisi haline geldi” dedi.
“Türkiye’nin geleceğini değiştirebilecek bir deha”
Türkiye, İran, Irak, Suriye, Ermenistan, Gürcistan ve Avrupa Birliği ile sınır komşusudur ve Karadeniz’in karşısında Rusya ile karşı karşıyadır. Donelli, bölgenin değişen bağlılıklarının ve karmaşık siyasetinin kendisine Birinci Dünya Savaşı’ndan önceki günlerde Avrupa’yı hatırlattığını söyledi. Donelli, “Bayraktar’da Türkiye’nin geleceğini değiştirebilecek bir deha var” dedi.
Erdoğan, 2003’ten beri iktidarda. Bu süre zarfında mahkemelerin ve basının kontrolünü ele geçirdi, Türk anayasasını değiştirdi ve kadınların geleneksel rollerine dönüşünü savundu. Ancak Türkiye’nin ekonomisi durgun ve enflasyon oranı son on iki ayda yüzde yetmişe yükseldi. 2019’da Erdoğan’ın partisi, 1990’lardan beri elinde tuttuğu İstanbul belediye başkanlığını kaybetti. TB2 muhteşem bir propaganda makinesi ve Erdoğan başarısını Türk toplumu için vizyonunu desteklemek için kullandı. Bayraktar’ın bana söylediği gibi:
“Bugün ve çağda, hayatımızdaki en büyük değişikliği teknoloji yönlendiriyor ve bu değişiklikleri kim yönlendiriyor? Teknolojiyi yaratanlar.”
Bayraktar ve ailesi, Baykar’ın bir üniversite kampüsüne benzettiği, spor tesisleri ve “Google’dan daha büyük” dediği bir parkın bulunduğu arazisinde yaşıyor. Biz konuşurken annesi Canan; Sümeyye ve çiftin Canan adlı 4 yaşındaki kızı yan odada yemek yiyordu. Bayraktar, Baykar’ın en eski mühendislerinden biri olduğunu ve firmanın programcılarının çoğunun kadın olduğunu söyledi. “Yazılım tarafım annemden geliyor” dedi.
Bayraktar, 1979 yılında üç erkek kardeşin ortancası olarak İstanbul’da doğdu. Balıkçı bir babanın oğlu olan babası Özdemir, İstanbul Teknik Üniversitesi’nden mezun olmuş ve bir otomobil parçası şirketi kurmuş; annesi Canan, delikli kart çağında bir ekonomist ve bilgisayar programcısıydı. Kardeşler, erken yaşlarda takım tezgahlarıyla tanıştılar. Bayraktar, “Çocukluğumuz boyunca fabrikada çalıştık” dedi. Ergenlik çağındayken, yetenekli bir alet ve kalıp yapıcıydı. Aynı zamanda amatör bir pilot olan Özdemir, çocukken babasının uçağının penceresinden Türkiye’nin muhteşem coğrafyasını incelerdi. “Küçük bir uçak, oraya yelken açmak gibi” dedi bana. “Kuş gibi hissediyorsun.” Bayraktar kısa süre sonra kitlerden radyo kontrollü uçaklar yapmaya başladı, bazen de kendi tasarımlarıyla bunları modifiye etti. Bayraktar, “Sınavlarıma çalışacağıma model uçağımı yatağımın altına saklıyor ve üzerinde gizlice çalışıyordum” dedi. ” dedi.
“Gençlerin eğitimine tutkuyla bağlı, kendini işine adamış bir zanaatkar, gözlemci bir Müslüman”
Bayraktar’ın radyo kontrollü uçak prototipleri akademik araştırmacıları etkiledi. 2002 yılında İstanbul Teknik’ten mezun olduktan sonra Pensilvanya Üniversitesi’ne gitti. Yüksek lisans derecesi için, Georgia’daki Fort Benning Ordu üssünde iki insansız hava aracı uçurdu. Bayraktar daha sonra MIT’de ikinci bir yüksek lisansa başladı ve burada radyo kontrollü bir helikopteri zemine indirmeye çalışmak gibi zor ve sıra dışı bir hedef izledi. Danışmanı Eric Feron, Bayraktar’ı gençlerin eğitimine tutkuyla bağlı, kendini işine adamış bir zanaatkar ve gözlemci bir Müslüman olduğunu söyledi. Bayraktar’ın Feron’un kızına matematik ödevinde ders verdiğinde ve helikopterini bir Kız İzciler birliğine gösterdiği zamandaki coşkusunu hatırladı. Feron, “İyi bir pilottu ama düğününe davet edilene kadar peşinde olduğu şeyi anlamadım” dedi.
Bayraktar öğrenciyken ABD, Afganistan ve Irak’taki hedefleri vurmak için Predator insansız hava araçları kullanıyordu. Bayraktar, ABD dış politikasını onaylamayarak, “Noam Chomsky’ye takıntılıydım” dedi. MIT’de okurken, ailenin İstanbul’daki fabrikasında küçük prototip insansız hava araçları üretmeye başladı.
Özdemir, Selçuk’un insansız hava araçlarına devlet desteği sağlamak için yola çıktı. Özdemir, İslam milliyetçisi ve Batı kültürünün acımasız bir eleştirmeni olan Necmettin Erbakan ile arkadaştı. Türkiye yirmili yıllardan beri laik bir cumhuriyetti, ancak makine mühendisliği profesörü Erbakan, sanayiye yatırım yaparak ve teknolojik yetenekler yetiştirerek ülkenin müreffeh bir İslam ulusu olabileceğine inanıyordu. 1996’da Erbakan, Türkiye’nin Başbakanı seçildi, ancak silahlı kuvvetlerin baskısı altında görevinden istifa etti ve Türkiye’nin anayasal din ve devlet ayrımını ihlal etmekle tehdit ettiği suçlaması ile siyasetten men edildi. Müslüman Kardeşler ve Hamas ile ilişkiler geliştiren Erbakan, görevden alınmasının suçunu “Siyonistler”e attı.
Bayraktar, Erbakan’a çalışmaları hakkında bilgi verdi ve 2000’in ortalarında Bayraktar, okul tatillerini Türk ordusuyla birlikte geçiriyordu. Bayraktar ailesinin, 2002’de Başbakan seçilen Erbakan’ın himayesindeki Erdoğan’la da bağları vardı. Bayraktar’ın babası, İstanbul’da yerel bir politikacıyken Erdoğan’ın danışmanıydı ve Bayraktar, Erdoğan’ın aile evini ziyaret ettiğini söyledi.
Bayraktar’ın ilk insansız hava aracı olan elle fırlatılan Mini İHA, yaklaşık yirmi kilo ağırlığındaydı. İlk testlerde yaklaşık on fit uçtu, ancak Bayraktar tasarımı geliştirdi ve kısa süre sonra mini İHA bir saatten fazla havada kaldı.
Bayraktar, İHA’larını PKK’lıları izleyerek Güneydoğu Anadolu’nun karlı dağlarında test etti. Feron, dağlarda Bayraktar ile temasa geçtiğinde şaşırdığını itiraf etti. Feron, “Cepheye gitmekten, gerçekten Türk ordusunun girebileceği en kötü koşullara gitmekten, temelde onlarla birlikte olmaktan, onlarla yaşamaktan ve doğrudan kullanıcıdan öğrenmekten çekinmiyor” dedi. Bayraktar, aktif bir muharebe sahasında bir İHA’yı sahada test etmeyi tercih ettiğini söyledi. Bayraktar, “On bin fit yükseklikte, -30 derecede İHA işe yaramazsa, o zaman bu sadece sırt çantanızda taşımanız gereken başka bir İHA olur.” ifadelerini kullandı.
“Tüm hayatını kültürü değiştirmeye adadı”
Bayraktar daha büyük bir İHA geliştirmeye başladı. 2014 yılında, mühimmat taşıyabilecek kadar büyük, pervaneli, sabit kanatlı bir uçak olan TB2’nin bir prototipini piyasaya sürdü. O yıl, Cumhurbaşkanlığı seçimini Başbakan olarak görev süresi sınırlamalarıyla karşı karşıya kalan Erdoğan kazandı. Popüler bir referandum ona mahkemelerin kontrolünü de vermişti ve yetkilerini siyasi düşmanları kovuşturmak için kullanmaya başladı. Erdoğan’ın dört biyografisini yazan Soner Çağaptay, “Amiral ve generallerin yalnızca dörtte birini değil, Erdoğan’ın sivil toplum muhaliflerinin çoğunu da tutukladılar” dedi. Bayraktar, prototipini Erdoğan’ın akıl hocası Erbakan’ın anısına adadı. Bayraktar, “Tüm hayatını kültürü değiştirmeye adadı” dedi.
Aralık 2015’te Bayraktar, TB2’nin hassas vuruş yeteneğinin ilk testlerini denetledi. Sahte bombaları yönlendirmek için bir lazer kullanan İHA, beş mil öteden piknik battaniyesi büyüklüğünde bir hedefi vurabildi.
Nisan 2016 itibariyle, TB2 gerçek mühimmat atıyordu. İlk hedef PKK’ydı. İHA saldırıları, örgütün en az 20 liderini ve korumasını öldürdü.
Saldırılar Bayraktar’a sinyallerle savaşmayı da öğretti. İHA, rakiplerin statik yayın yaparak bozabileceği radyo sinyalleriyle kontrol edilir, frekansları atlayarak veya yayın sinyallerinin aralığını artırarak karşı koyabilir.
Bayraktar, “Türkiye’de çok fazla bozucu (jammer) var çünkü PKK da insansız hava araçları kullanıyordu” dedi. Türkiye’nin uzaktan kumandalı kontrgerillası, bir ülkenin kendi topraklarında vatandaşlarına karşı ilk kez insansız hava aracı kampanyası düzenlediğini kabul etmiyor. Bayraktar terör tehdidini öne sürerek bu kampanyanın ateşli bir destekçisi olmaya devam ediyor.
Bayraktar, Mayıs ayında Erdoğan’ın kızıyla evlendi. Düğüne ülkenin siyasi seçkinlerinin çoğu da dahil olmak üzere beş binden fazla kişi katıldı. Sümeyye Bayraktar, başörtüsü ve Parisli tasarımcı Dice Kayek imzalı tertemiz uzun kollu beyaz bir elbise giydi. O zamana kadar Türk devleti açıkça İslami bir karaktere bürünmüştü. Doksanlarda, üniversitelerde ve kamu binalarında başörtüsü yasaklandı.. Bayraktar, sosyal medyada takipçilerine düzenli olarak İslami tweetler atıyor ve hem Sümeyye hem de Canan başörtüsü takıyor.
Bayraktar gibi Sümeyye de Türkiye’nin İslamcı seçkinlerinin ikinci kuşak üyesi ve 2005 yılında Indiana Üniversitesi’nden sosyoloji diploması ile mezun oldu. Bayraktar, “Harika bir ahlakı var. O gerçek bir meydan okuyucu.” ifadelerini kullandı.
İnsanlar onu Ivanka Trump’ın Türkçe versiyonu gibi babasının siyasetinde modaya uygun, feminist bir araç olarak tanımlıyor.
Haziran 2016’da IŞİD bağlantılı teröristler İstanbul havaalanında kırk beş kişiyi öldürdü ve kısa süre sonra Türkiye’nin Bayraktar’ın insansız hava araçlarını kısa ömürlü IŞİD’e saldırmak için kullandığı Suriye’de yeni bir cephe açıldı. İHA’lar daha sonra Suriye’deki YPG’ye çevrildi.
Temmuz ayında Türk ordusu içindeki küçük bir grup Erdoğan’a darbe yapmaya çalıştı. Darbe kaotik ve popüler değildi ana muhalefet partileri darbeyi kınadı ve darbeciler TBMM’ye bomba attı ve Erdoğan’ın oteline gönderilen bir suikast timi tarafından hedef alındı.
Bayraktar bir Türk ünlüsü ve sosyal medya hesapları vatansever tweetlerle dolu. Stajyer pilotlarla konuşurken, üzerinde uçuş yamalarıyla süslenmiş bir deri ceket var; üniversiteleri gezerken, balıkçı yaka üzerine bir blazer giyer. Sohbetimizde eleştirel toplumsal cinsiyet teorisinden kavramlara atıfta bulundu, Rusya’nın uluslararası hukuk ihlallerinden bahsetti ve Benjamin Franklin’den alıntı yaptı: “Geçici güvenlik için temel özgürlükten vazgeçenler, ne güvenliği ne de özgürlüğü hak eder.”
Selçuk Bayraktar aynı zamanda Erdoğan hükümetinin açık sözlü bir savunucusu. 2017’de Erdoğan, Başbakanlık görevinin feshedilmesiyle sonuçlanan ve devlet üzerindeki kontrolünü etkin bir şekilde koruyan bir anayasa referandumu düzenledi. Bağımsız medya kuruluşlarını ele geçirmek için siyasi güdümlü vergi denetimlerini kullanan hükümet, onları “açık artırmalarda” destekçilerine sattı ve çok sayıda gazeteci “Cumhurbaşkanına hakaret” suçundan hapse atıldı.
Erdoğan sık sık gazetecilere dava açıyor, Bayraktar da dava açtı. Geçtiğimiz günlerde Çiğdem Toker’e Bayraktar’ın desteklediği vakfı araştırırken otuz bin liralık ceza kesildi. Bayraktar, “Gazetecilik: Yalan, dolandırıcılık, utanmazlık” tweetini attı.
“Bir Reaper uçağı filosu Bayraktar’ın altı katı”
Bayraktar’ın ağabeyi Haluk, Baykar Technologies’in CEO’su; Selçuk, CTO ve yönetim kurulu başkanıdır. Ukrayna ve Azerbaycan’da kullanılmasına ek olarak, TB2’ler Nijerya, Etiyopya, Katar, Libya, Fas ve Polonya hükümetleri tarafından konuşlandırıldı. Bayraktar ile konuştuğumda Baykar, Doğu Asya’da bir satış görüşmesini yeni tamamlamış ve bir tekneden fırlatılabilen yakında çıkacak olan TB3 İHA’sı pazarlamıştı.
Birkaç haber kaynağı, tek bir TB2 bir milyon dolara satın alınabileceğini yazdı ancak Bayraktar, kesin bir rakam vermemekle birlikte daha pahalı olduğunu söyledi. Her durumda, tek birim rakamlar yanıltıcıdır; TB2’ler, taşınabilir komuta istasyonları ve iletişim ekipmanlarıyla birlikte bir “platform” olarak satılmaktadır.
2019’da Ukrayna, rapor edilen altmış dokuz milyon dolara en az altı TB2’lik bir filo satın aldı. Benzer bir Reaper uçağı filosu bunun yaklaşık altı katına mal oluyor. Bayraktar, TB2 için “Taktik olarak tam doğru noktada. Çok küçük değil ama çok büyük de değil ve çok ucuz değil, ama çok pahalı da değil” dedi.
Bir filo satın alındığında, operatörler birkaç aylık eğitim için Türkiye’nin batısındaki bir tesise gidiyorlar. Stratejik ve Uluslararası Araştırmalar Merkezi’nde askeri satın alma uzmanı olan Mark Cancian, “Sadece satın almıyorsunuz tedarikçiyle evleniyorsunuz çünkü sürekli bir yedek parça akışına ve onarım uzmanlığına ihtiyacınız var” dedi.
Türkiye, Nijerya ile minerallere ve sıvılaştırılmış doğal gaza erişim karşılığında ülkenin pilotlarını TB2’ler konusunda eğitmeyi içeren bir savunma anlaşması yaptı. Etiyopya’da, hükümetin bir dizi Gülenci okula el koymasının ardından TB2’ler teslim edildi. ABD ile anlaşmanın aksine, Türkiye’den silah almak insan hakları gözetimini içermiyor. Cancian, “Kullanım konusunda gerçekten herhangi bir kısıtlama yok” dedi.
Alıcılar Baykar’ın programcıları tarafından da destekleniyor. Bayraktar’ın akıllı telefonuna benzettiği TB2, kırktan fazla yerleşik bilgisayara sahip ve şirket, rakip taktiklere uyum sağlamak için ayda birkaç kez yazılım güncellemeleri gönderiyor. Bayraktar, “Muhtemelen Birinci Dünya Savaşı performans uçaklarının dünyanın en gelişmiş hava savunmalarından bazılarına karşı nasıl rekabet edebileceğini soran makaleleri gördünüz. Buradaki hile, onları sürekli olarak yükseltmektir” dedi.
İHA’ların savaş alanı deneyiminin çoğu Rus ekipmanına karşı elde edildi. Rusya ve Türkiye’nin karmaşık bir ilişkisi var: Rusya Türkiye için önemli bir ticaret ortağıdır, Türkiye Rus turistler için popüler bir tatil yeridir ve Rusya, tamamlandığında Türkiye’nin nükleer enerji santralinin onda birini tedarik edecek olan Türkiye’nin ilk nükleer santralinin yapımını denetlemektedir. 2017’de Türkiye, bir Rus füze sistemi satın aldığında NATO’daki müttefiklerini kızdırdı ve ABD yaptırımlarını tetikledi. Yine de hem Türkiye hem de Rusya dünya güçleri olarak konumlarını yeniden kazanmaya çalışıyorlar ve Ukrayna’daki savaştan önce bile sık sık çatışırlardı.
Libya iç savaşında, Türkiye ve Rusya karşıt grupları destekledi ve TB2, Rusya’nın, uçaklara füze fırlatan ve bir araca monte edilebilen bir uçaksavar sistemi Pantsir-S1 ile karşı karşıya geldi. En az dokuz Pantsir ve en az on iki İHA imha edildi.
2020’de Kafkasya – Karabağ’da başka bir şey yaşandı.
Geçen ay Karabağ’dan ABD Ermeni temsilcisi Robert Avetisyan ile California, Glendale’de bir kafede tanıştım. Avetisyan bana, “Azerbaycan, Türk generalleri kontrolü ele alana kadar hiçbir şeyde başarılı olamadı” dedi. Ermenistan’ın Rusya ile bir güvenlik ittifakı var, askeri teçhizatının çoğunu sağlıyor ve bazıları Sovyet dönemine ait. Altı hafta boyunca, TB2 insansız hava araçları bu ekipmanı acımasızca bombaladı; bağımsız bir analiz, tanklar, topçular ve füze savunma sistemleri dahil olmak üzere imha edilen beş yüzden fazla hedefi saydı. Avetisyan, “Hava savaşını kaybettik. TB2’ler Ermeni birliklerini de hedef aldı ve bu saldırıların görüntüleri Azerbaycan Savunma Bakanlığı tarafından paylaşıldı” dedi.
Savaşın ortasında YouTube’a yüklenen altı dakikalık videolardan oluşan bir derleme, aynı sahnede düzinelerce varyasyon gösteriyor. Ermeni askerleri, siperlere sinmiş veya nakliye kamyonlarının etrafına toplanmış, bir patlama vücutlarını havaya fırlatmadan önce yaklaşan ölümlerine karşı bir bombanın tıslamasıyla uyarılıyor.
Avetisyan bana yirmi yedi yaşındaki savaş gazisi Arthur Saryan’ın tercüme edilmiş bir ifadesini gönderdi. Saryan, “Hedef olduğumuzu bilmiyorduk. Bize çarpmadan sadece iki veya üç saniye önce duyduk. Bomba bir ateş topu yarattı. Herkes yandı. Tüm cesetler yakıldı ve arabalar alev aldı. Altı asker öldü, yedi asker yaralandı” dedi. Saryan ayrıca “Korkunç bir sahneydi” ifadelerini kullandı.
Bayraktar’ın TB2’leri yavaş uçuyor, bulunması kolay olmalı. Ancak Dağlık Karabağ’da insansız hava araçları, ya radarların bozulması ya da teknik yetersizlik yoluyla düşman keşiflerinden kaçıyor gibiydi. İsrailli füze uzmanı Uzi Rubin, Azerbaycan’ın hassas hava saldırılarının görüntülerini inceledikten sonra, ” Video kliplerin çarpıcı bir özelliği, ölüme mahkum olan sistemlerin mutlak çaresizliğiydi ” diye yazdı. Rubin, “Bazılarının radar antenleri hala dönerken yok edildikleri ve boş yere hedef aradıkları görüldü. Azeriler Ermeni mevzilerinde insansız küçük İHA’ları uçurarak Ermeni füze rampaları yemledi, bu oyunu yutan radarların konumları ortaya çıktı ve TB2’ler tarafından imha edildi” dedi.
Türkiye ve Azerbaycan yakın dilsel ve siyasi bağları paylaşıyor, ancak Karabağ sorunu yeni bir işbirliği seviyesine geçişi temsil etti. Eski Dışişleri Bakanlığı uzmanı Outzen bana, “Azeriler ile Anadolu Türkleri arasında öyle bir kültürel yakınlık var ki, ‘Tek millet, iki devlet’ diyorlar. Artık ‘Tek millet, iki devlet, tek ordu’ demeye başladılar. Bu, ikisi arasında kalan Ermenistan için kötü haber. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Ermenistan’dan “eski Azerbaycan topraklarında yapay olarak oluşturulmuş bir bölge” olarak bahsetti” ifadelerini kullandı.
Bu tür iddialar, etkili Ermeni diasporasının, hem ABD’deki kongre eylemi hem de üreticiler üzerindeki baskı yoluyla Batı bileşenlerinin Bayraktar’ın insansız uçaklarında kullanılmasını engellemesine yol açtı.
Ancak Karabağ’da düşen bir TB2’nin analizi, uçağın İsviçreli üretici Garmin tarafından yapılan bir GPS transponderini kullandığını ortaya çıkardı. Şirket, Baykar ile herhangi bir tedarik ilişkisinin bulunmadığını ve transponderin ticari olarak temin edilebileceğini belirten bir açıklama yaptı. Bununla birlikte Bayraktar, Batı bileşenlerine olan bağımlılığını azaltmaya çalıştı; yakın tarihli bir Instagram gönderisinde, TB2’nin bileşenlerinin yüzde doksan üçünün artık Türkiye’de üretildiğini iddia etti. Bayraktar’ın geliştirme döngüsü, Pentagon’un uygulamalarını güncelliğini yitirmiş gibi gösterebilecek bir Kendin Yap öğesi içeriyor. Orta Doğu Enstitüsü’nün kıdemli bir üyesi olan Andy Milburn, “Hizmetlerimiz kültürel olarak hantal bir satın alma sürecine çok bağlı. Yaptığı şey çok modüler, çok değiştirilebilir” dedi.
Bayraktar’ın lisansüstü danışmanı Feron, Bayraktar’ın mağazalardan satın alınan İHA’larda yaptığı satış sonrası modifikasyonları hatırlattı. Feron, “Havacılık endüstrisinde bazen çok sayıda simülasyon yapıyorlar, ancak makineye asla dokunmuyorlar. O daha çok bir inşaatçı” dedi.
Geçen Ekim ayında Ukrayna, Bayraktar’ın insansız hava araçlarını monte etmek için Kiev dışında bir fabrika inşa ettiğini duyurdu. Kısa bir süre sonra Ukrayna, tartışmalı doğu bölgesi Donbas’ta bir topçu mevzisine karşı saldırı gerçekleştiren bir TB2’nin videosunu yayınladı. Ukrayna’nın insansız hava aracı programını yöneten Hava Kuvvetleri albay, güvenlik endişelerini öne sürerek kimliğini açıklamadı, ancak 2019’da Baykar’ın Türkiye’nin batısındaki tesisine üç aylık bir eğitim için gitti. Bir çevrimiçi haber bülteni olan Al-Monitor’a “Orayı çok sevdim” dedi.
Askeri analist Aaron Stein Aralık ayındaki öngörülü bir blog yazısında, “TB2 ve Amerikan Javelin tanksavar füzesi gibi belirli sistemlerin satın alınması, aslında bir Rus işgalini caydırmak yerine daha fazla teşvik edebilir” dedi.
Şubat ayında Rusya Ukrayna’yı işgal etti. Savaşın ilk günleri Karabağ’ın tekrarı gibiydi. Kamuya açık görüntüler, TB2’lerin en az on Rus füze bataryasını imha ettiğini ve nakliye kamyonlarını bombalayarak Rus tedarik hatlarını bozduğunu gösteriyor. Ancak son birkaç hafta içinde videolarının yayınlanması yavaşladı. Bunun nedeni güvenlik endişeleri olabilir, ancak Rusların da durumu engellemeye çalışması da mümkün.
TB2’nin bir savaş uçağına karşı gerçek bir savunması yok ve işgal öncesinde Rus ordusu insansız hava araçlarına karşı eğitildi. Mart ayı başlarında, Ukraynalı yetkililer Baykar’dan başka bir sevkiyat aldıklarını duyurdular; ay sonuna kadar, basın açıklamalarının bir listesi, Rusya’nın muhtemelen Ukrayna filosunun büyük bölümünü oluşturacak olan 39 TB2’yi düşürdüğünü iddia etti.
Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy başlangıçta TB2 konusunda hevesliydi, ancak Nisan ayında Kiev metro istasyonunda düzenlediği basın toplantısında uçağın önemini küçümsedi. “Bayraktar’a ve her türlü donanıma saygımla, açıkçası bu farklı bir savaş olduğunu söyleyeceğim” diyen Zelenskiy. “Dronlar yardımcı olabilir, ancak fark yaratmayacaklar” dedi.
Birkaç hafta önce Rusya’nın Türkiye Büyükelçisi Alexey Yerkhov satıştan şikayet etti. Yerkhov, Türk hükümetine hitaben yaptığı konuşmada, “İHA’larınız askerlerimizi öldürdüğü için ‘iş iştir’ gibi açıklamalar işe yaramaz” dedi.
Görüşmemizde Bayraktar, Rusya’nın eylemlerini kınadı, ancak operasyonel ayrıntıları tartışmayı reddetti. Selçuk Bayraktar, “Zavallı bir Ukraynalı yaralanırsa çok üzülürüm. Kıyamet gününde sorumlu olacağım” dedi.
Bayraktar’ın yazılım güncellemeleri müşteri geri bildirimlerine yanıt veriyor ve tasarımları gelişmeye devam ediyor. En son ürettiği İHA olan çift pervaneli Akıncı, kırk bin fit yüksekliğe uçabiliyor ve jammer ile donatıldı. Mart ayında, Baykar’ın kokpiti olmayan otonom bir F-16’ya benzeyen ilk jeti Kızılelma’nın prototipi görücüye çıktı.
Bayraktar da özerkliğe yatırım yapıyor ve bu alanda rekabette önde olduğunu söylüyor. “Uzmanlığımız bu, bir düğmeye basın ve uçak iner” diyor.
Otonom bir İHA, iletişim koparsa evinin yolunu bulabilir. Bu tür sistemleri geliştirmek için Bayraktar’ın programlama yeteneğini elinde tutması gerekecek, ancak Erdoğan rejimi beyin göçüne karşı mücadele ediyor. Çağaptay da “Şahsen, giden bir sürü insan tanıyorum. Türkiye’de kendilerine bir gelecek görmüyorlar” dedi.
Bayraktar, “Bazen zulüm ölümden beter” diyerek Ukrayna’nın Rus işgaline karşı kendini savunma çabalarına atıfta bulunuyordu, ancak biz konuştuktan bir ay sonra Türk sivil haklar savunucusu Osman Kavala, Uluslararası Af Örgütü’nün “bir alay konusu” olarak nitelendirdiği siyasi amaçlı bir davanın ardından müebbet hapis cezasına çarptırıldı.
1 Mayıs’ta Ukrayna Savunma Bakanlığı, Bayraktar’ın insansız hava araçlarının bir çift Rus devriye botunu imha ettiğini gösteren görüntüleri yayınlamaya devam etti. O gün yayınlanan bir başka videoda Ukraynalı askerler, yıkılan Rus araçlarının fonunda Bayraktar’ın adını dans ederken, gülerken ve şarkı söylerken gösteriyordu.
Çeviri: Ömer Faruk Madanoğlu
Bu kadar tarafsız bir makale ilk defa okudum (: